Arabuluculuk Nedir?
Bir alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemi ne demektir? Uyuşmazlıkların yargı sisteminde, mahkemeler önünde sonuçlandırılması yerine başka bir çözüm yöntemiyle uzlaşmaya vardırılmasıdır.
Nasıl Yapılır?
Arabuluculuk süreci, tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişi olan arabulucu ve uyuşmazlık taraflarının katıldığı görüşmeler şeklinde yürütülür; taraflar dilerlerse görüşmelere avukatlarıyla da katılabilirler.
Arabulucu kimdir? Arabulucu, hukuk fakültesinden mezun, mesleğinde en az beş yıl kıdemli, arabuluculuk eğitimini tamamlamış ve Adalet Bakanlığı Arabulucular Siciline kayıtlı olan bir uzmandır. Temel görevi taraflar arasındaki sağlıklı iletişimin sağlanması ve sürdürülmesidir, arabulucu tarafların birbirlerinin talep ve ihtiyaçlarını anlamasını ve bu sayede uzlaşmaya varılmasını sağlar. Arabulucunun uyuşmazlık hakkında karar verme yetkisi yoktur.
Bu süreçte karar verme yetkisi yalnızca taraflara aittir; taraflar uyuşmazlık hakkında, kuralları ve şartları kendileri belirleyerek diledikleri gibi anlaşmaya varabilirler. Arabulucu karar verme yetkisine sahip değildir. Görüşmelerde gizlilik ilkesi esastır, kullanılan bütün bilgi ve belgeler gizli tutulur.
Neden Arabuluculuk?
Arabuluculuk yargı sistemine hızlı, ekonomik, barışçıl bir alternatif sunar. Yargı yolu sonuçlanması yıllar sürebilen, masraflı ve yıpratıcı bir süreçtir. Süreç mahkemelerin iş yükü, bürokrasi, tarafların direkt iletişiminin olmaması gibi sebeplerle uzayabilirken süreç uzadıkça yapılması gereken dava ve yargılama giderleri, tarafların harcadığı zaman, emek, yol masrafları da artacaktır.
Arabuluculuk süreci yargı yoluna göre çok daha hızlı bir süreçtir; saatler, günler, haftalar içinde sonuçlanabilir. Sürecin taraf kontrolünde olması ve tarafların süreçte bizzat aktif olması hızla sonuca varılmasının iki temel sebebidir; bu sayede taraflar kendilerini daha iyi ifade edip birbirlerini daha iyi anlamakta ve etkili bir uzlaşmaya varabilmektedirler.
Ekonomiktir, yargılama sürecindeki dava giderlerine (harç, masraf, bilirkişi, tanık vb.) arabuluculuk sürecinde ihtiyaç duyulmaz. Kısa sürede çözümlenmesiyle tarafların zamanına ve emeklerine mal olmaz. arabuluculuk masrafları yalnızca, arabulucuya emek ve mesaisinin karşılığında ödenecek arabuluculuk ücretinden ibarettir.
Barışçıl bir yoldur. Uzun ve çekişmeli dava süreçleri, kazanıp kaybetme gerilimi taraflar arasındaki ilişkilerin sonlanmasına yol açabilir. Karşılıklı gönüllülük ve işbirliği esasına dayanan arabuluculuk sürdürülmesinde yarar olan bu ilişkilerin korunması amaçlar. Arabuluculuk sürecinin sonunda haklı haksız, kazanan kaybeden yoktur; iki tarafın da menfaatleri doğrultusunda anlaşmaya varılır. Bu anlaşma taraflarca inşa edildiğinden taraflar anlaşmaya uyum gösterme eğilimindedir.
Gizlilik esastır. Süreç sırasında kullanılan bütün bilgi ve belgeler, taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, gizli tutulur.
Taraf kontrolündedir. Taraflar sürecin her aşamasında kontrol sahibidir. İş uyuşmazlıkları hariç, arabuluculuğa başvurmak ihtiyaridir. Aynı şekilde taraflar istedikleri zaman, uzlaşmaya varıp varmamalarından bağımsız olarak, görüşmeleri sonlandırabilir. Süreç sonunda varılan anlaşmanın içeriği, tüm şart ve kuralları tamamen tarafların istek ve ihtiyaçlarına göre taraflarca belirlenmiş olur.
Niteliği Nedir?
Arabuluculuk faaliyeti sonunda varılan anlaşmanın kapsamı taraflarca belirlenir; anlaşma belgesi düzenlenmesi hâlinde bu belge taraflar ve arabulucu tarafından imzalanır. (HUAK m.18/1) Arabuluculuk anlaşması her iki taraf içinde bağlayıcıdır.
Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda bir anlaşmaya varırlarsa, bu anlaşma belgesinin icra edilebilirliğine ilişkin şerh verilmesini talep edebilirler. (HUAK m.18/2) Süreç sonunda anlaşma belgesi düzenlenmesi halinde bu belge, mahkemelerden şerh alınmasıyla uygulatılabilir hale gelir.
Taraflar ve avukatları ile arabulucunun birlikte imzaladıkları anlaşma belgesi, icra edilebilirlik şerhi aranmaksızın ilam niteliğinde belge sayılır. (HUAK m.18/4) Düzenlenen bu belge taraflar, avukatları ve arabulucu tarafından imzalanmakla başkaca bir işleme gerek kalmaksızın bir mahkeme kararının bütün hüküm ve sonuçlarını doğurur.
Hangi Anlaşmazlıklar Çözülebilir?
Tarafların üzerlerinde serbestçe karar verebilecekleri, değişiklik yapabilecekleri, her türlü kendi iradelerini kullanabilecekleri iş ve işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesinde arabuluculuk yöntemi kullanılabilir. (HUAK m.1/2)
Böylelikle taraflar iş veya işlemin akıbeti hakkında mahkeme kararına ihtiyaç duymadan kendi kararlarıyla bir sonuç doğurabilirler. Bu tip iş ve işlemlere örnek olarak iş, ticaret, aile, tüketici, kira, fikri ve sınaî haklar uyuşmazlıkları verilebilir.
Ancak Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu uyarınca aile içi şiddet iddiası içeren uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir. (HUAK m.1/2)
Arabuluculukla çözülemeyecek olan uyuşmazlıklar ise temel olarak, tarafların iradelerinin yeterli olmadığı, iş veya işlemin gerçekleşmesi, geçerliliği için üçüncü bir tarafın (çoğunlukla resmi bir kurum savcılık, tapu idaresi vb.) katılımının gerekli olduğu uyuşmazlıklardır.
Arabuluculuk Görüşmelerine Kimler Katılabilir?
Görüşmelere arabulucu ve uyuşmazlık taraflarının (işçi-işveren) katılması esasen yeterlidir. Ancak taraflar isterlerse görüşmelere avukatlarıyla birlikte de katılabilirler ya da kendilerini avukatları aracılığıyla, işverenler iş veren vekilleriyle, temsil ettirebilirler.
Asıl işveren alt işveren ilişkisinin bulunduğu durumlarda arabuluculuk görüşmelerine asıl işveren ve alt işverenin birlikte katılması zorunludur.
Toplantılara Katılım Zorunlu Mu?
Arabuluculuk işbirliği ve iletişim temeline dayanan bir çözüm yoludur, toplantılara katılmadan çözüme ulaşılması mümkün olmayacaktır. Kanun koyucu da buna uygun olarak, toplantılara katılmayan taraf(lar)a bazı sorumluluklar yüklemiştir.
Arabuluculuk faaliyeti taraflardan birinin ilk toplantıya geçerli bir mazeret göstermeksizin katılmaması sebebiyle sona ererse bu durum son tutanağa işlenir. Toplantıya katılmayan taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutulur ve bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilmez.
Eğer arabuluculuk her iki tarafın da ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona ererse arabuluculuk faaliyeti üzerine açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılır.
Arabuluculuk Kararı Kesin Mi?
Arabuluculuk süreci sonunda uzlaşılması halinde, bir anlaşma belgesi hazırlanır. Bu belgesi taraflar, tarafların avukatları ve arabulucu tarafından imzalandığında mahkeme kararı niteliğini alır. Yani anlaşma belgesi dava açılmış ve bir mahkeme kararı alınmış gibi geçerlidir, mahkeme kararı gibi uygulatılabilir ve mahkeme kararı gibi tarafları bağlar. Bu anlaşma uyuşmazlığı hukuken, tamamen sona erdirir. Bu durumda mahkemeden ayrıca icra edilebilirlik şerhi alınmasına gerek yoktur.
İşe İade Uyuşmazlıklarında
İşe iade konusunda taraflar anlaşırlarsa,
-İşe başlatma tarihi
-Boşta geçen süre ücreti ve diğer hakların parasal miktarı
-İşçinin işe başlatılmaması durumunda, işe başlatmama tazminatı
son tutanakta belirtilmek zorundadır aksi halde anlaşma sağlanamamış sayılır. Son tutanak anlaşma sağlanamadığı şeklinde düzenlenir. İşçinin kararlaştırılan tarihte işe başlamaması hâlinde fesih geçerli hâle gelir ve işveren sadece bunun hukuki sonuçları ile sorumlu olur. (İş K. M. 21/7)
İşe iade konusunda taraflar anlaşamazlarsa, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açabilirler.
Arabuluculuktan Sonra Mahkemeye Gidilebilir mi?
Arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaya varılması hâlinde, üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamaz. (HUAK m. 18/5) Anlaşmaya varılan konular ile ilgili tekrar dava açılması halinde bu dava reddolunacaktır.
Ancak, elbette, taraflar arabuluculuk faaliyetiyle bir anlaşmaya varamazlarsa, uyuşmazlığın çözümü için mahkemeye başvurabileceklerdir. Dava sürecinden önce arabuluculuk faaliyetinin yapıldığının kanıtlanması açısından, davacı taraf arabulucunun düzenlediği, anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağı dava dilekçesine eklemek zorundadır.
Mahkeme Kararları Temyiz Edilebilir Mi?
İş Kanun’un 20. Maddesi gereğince fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile açılan fesihin geçersizliği ve işe iade davaları için yalnızca istinaf yoluna başvurulabilir. Bu davalarda temyiz yolu kapalıdır.
Zorunlu Arabuluculuk
İş mahkemeleri kanunu uyarınca, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurmak dava şartıdır. Diğer bir ifade ile iş uyuşmazlıklarının çözümünde başvurulacak ilk yol arabuluculuktur; uyuşmazlık arabulucuya başvurulmadan mahkemeler önüne taşınamayacaktır. Arabulucuya gidilmeden mahkemelere başvurulduğunda dava, içeriğine bakılmadan, hiçbir işlem yapılmadan usulden reddedilecektir.
Ne Zamandan Beri Zorunludur?
01 Ocak 2018’den beri iş uyuşmazlıkları için zorunlu arabulucuk hukukumuzda yer almaktadır.
Bu tarihten önce ilk derece mahkemelerine, bölge adliye mahkemelerine ve Yargıtay’a taşınmış, halen devam etmekte olan davalara ise zorunlu arabuluculuk uygulanmayacaktır.
Hangi Uyuşmazlıklar Arabuluculuğa Uygundur?
Arabuluculuk yoluyla çözülmek istenen her uyuşmazlık gibi iş uyuşmazlıkları da, tarafların üzerlerinde üçüncü bir tarafın, bir otoritenin ( mahkeme, idari kurumlar vb.) katılımına gerek duymadan serbestçe ve geçerli karar verebilecekleri, işlem yapabilecekleri, geçerli sonuçlar elde edebilecekleri iş uyuşmazlıkları arabuluculuk yoluyla çözülmeye uygundur.
Arabuluculuğa elverişli olmayan uyuşmazlıklara örnek olarak gösterilebilir. Bu uyuşmazlıklar mahkemelerde çözülecektir.
İşçi ücretlerinden kelsen vergi
Sigorta primleri
Sigortalının hizmet tespit davaları
Taraflar Kendileri Anlaşabiliyorsa Neden Arabulucuya İhtiyaç Var?
Arabulucu, taraflarla bağlantısı ve ilişkisi olmayan bir üçüncü kişi; anlaşma sürecinin doğru ve sağlıklı yürütülmesini sağlayan bir uzmandır. İş uyuşmazlıkları taraf dengelerinin kolaylıkla bozulabildiği bir alandır. Bu hususta arabulucunun görevi: tarafların haklarını bilerek, etki ve baskı altında kalmadan kendi iradeleriyle hareket etmelerini sağlamak; adil ve her iki tarafın da menfaatlerine uygun karar vermelerine yardımcı olmak ve gerekiyorsa işveren ve işçiyi hukuki veya teknik yardım almaya yönlendirmektir. Arabulucu uyuşmazlık hakkında bir hakim gibi karar verme yetkisine sahip değildir, tarafları anlaşmaya zorlayamaz ancak eğer tarafların orta yol bulmaları mümkün olmuyorsa, arabulucu çözüm önerileri sunabilir. Arabulucu, işveren ve işçinin birbirlerinin ihtiyaç ve isteklerini daha iyi anlamalarını ve ortak paydada buluşmalarına hizmet eden tarafsız ve bağımsız bir uzmandır.
Hangi Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Zorunlu?
Kıdem tazminatı
İhbar tazminatı
Sendikal tazminatı
Mobbing tazminatı
Ücret, prim, ikramiye
Fazla mesai ücreti
Yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti
Cezai şart
Haksız rekabet tazminatı
İşçiye yapılan eğitim giderleri
İşe iade talebi
Hangi Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Zorunlu Değildir?
İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi ve manevi tazminat ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davalarında arabulucuya gitmeden direkt mahkemeye gidilebilir. Bu uyuşmazlıklarda arabuluculuk ihtiyaridir yani taraflar isterlerse arabulucuya gidebilirler ancak bu dava sürecinden önce yapılması gereken zorunlu bir işlem değildir.
Kimler Zorunlu Arabuluculuk Kapsamında?
İş Mahkemeleri Kanunu’na göre, “Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.” Diğer bir ifade ile, İş Kanuna tabi bütün işçi ve işverenler arasındaki söz konusu uyuşmazlıklar önce arabuluculuk yolundan geçecektir.
1-İş Kanunda yer alan istisnalar
Deniz ve Hava Taşıma işleri ( gemi adamları, pilotlar, hostesler vb )
50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri veya işletmeler
Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri
Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işler
Ev hizmetleri (yemek, temizlik, çamaşır gibi)
Çıraklar
Sporcular
Rehabilite edilenler (kaza, hastalık sonucu iş göremez hale gelenlerin tedavi sonunda işe alıştırılmaları için özel rehabilite merkezlerinde yapılan çalıştırmalar)
507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerleri
2- Deniz İş Kanunu kapsamındaki
3- Basın İş Kanunu kapsamındaki (gazeteciler)
4- Türk Borçlar Kanunu kapsamındaki (genel hizmet sözleşmesi kapsamında çalışanlar)
hukuki ilişkilerden kaynaklanan uyuşmazlıklar da zorunlu arabuluculuğa tabidir.
Süreç Nasıl Sonlanır?
Süreç anlaşmaya varma, arabuluculuk faaliyetinden vazgeçme, görüşmelerden çekilme, arabuluculuk faaliyetini sona erdirme veya uyuşmazlığın arabuluculuğa elverişli olmadığının tespit edilmesi halinde sona erer. (HUAK m.17/1)
Anlaşmaya varılırsa, bir anlaşma belgesi hazırlanır ve bu belge taraflar, avukatları ve arabulucu tarafından imzalanmakla mahkeme kararı niteliğini haiz bir belge haline gelir.
Taraflar arabuluculuk faaliyeti sonunda uzlaşmaya varamazlarsa, aynı konuyla ilgili dava yoluna başvurmakta serbesttirler. Ancak: “Arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması hâlinde, üzerinde anlaşılan hususlar hakkında taraflarca dava açılamaz.” (HUAK m.18/5)
Arabuluculuk Süreci Nasıl Başlatılır?
Arabuluculuk süreci fesih bildiriminin yapılmasından itibaren bir ay içinde (hak düşürücü süre değildir) karşı tarafın yerleşim yeri veya işin yapıldığı yer adliyesindeki arabuluculuk bürosuna başvuru yapılarak başlatılır. Arabuluculuk büroları adliyelerde yer alır.
Arabuluculukta Süreler
İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli bir sebep olmadığı iddiası ile fesih bildiriminin tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde işe iade talebiyle, arabulucuya başvurmak zorundadır. (İş K. m. 20/1)
Bir aylık süre geçtikten sonra da arabulucuya başvurulabilir, arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaya varılırsa anlaşma belgesi düzenlenebilir.
Arabuluculuk süreci ne kadar zaman alır?
İş davalarının sonuçlanması yıllar alırken, arabulucu süreci görevlendirilmesinden itibaren, üç hafta içinde sonuçlandırmak zorundadır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla bir hafta uzatılabilir. (İş M. K. m. 3/10)
Dava açma süresi nedir?
Arabuluculuk sonunda anlaşmaya varılamaması hâlinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren, iki hafta içinde iş mahkemesinde dava açılabilir. (İş K. m. 20/1)Arabuluculuğa başvurulduğunda dava süreleri durur; yani zamanaşımı işlemez ve süre bakımından hak kaybı yaşanmaz.
Zamanaşımı
İş kanuna eklenen yeni madde ile işçilerin tazminatları için zamanaşımı 5 yıla düşürülmüştür. Zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten başlar, arabulucuya başvurulmasıyla kesilir.
İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla hangi kanuna tabi olursa olsun, yıllık izin ücreti ve aşağıda belirtilen tazminatların zamanaşımı süresi beş yıldır.
- a) Kıdem tazminatı
- b) İş sözleşmesinin bildirim şartına uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat
- c) Kötü niyet tazminatı
- d) İş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat
Kanun yürürlüğe girmeden önce ( 1 Ocak 2018’den önce ) feshedilmiş iş sözleşmelerinden kaynaklı tazminat alacaklarında zamanaşımı süresi eskiden olduğu gibi 10 yıl, kanun yürürlüğe girdikten sonra ( 1 Ocak 2018’den sonra ) feshedilen sözleşmelerde ise 5 yıldır.
Arabuluculuk Masrafları
Arabuluculuk, yargı süreci gibi masraflı bir süreç değildir; yargılama giderleri, avukatlık ücreti, harçlar, vergiler, bilirkişi, tanık masrafları arabuluculukta söz konusu olmaz. Arabuluculukta ortaya çıkan tek masraf emeklerinin karşılığında arabulucuya ödenecek olan arabuluculuk ücretidir.
Arabuluculuk sürecinin olumlu sonuçlanması halinde, arabuluculuk ücreti, aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde karşılanır.
Anlaşma sağlanamazsa iki saatten az süren görüşmeleri hazine, iki saatti aşan kısmı ise taraflar eşit olarak ödeyecektir. Taraflar isterlerse ücret için farklı ödeme payları belirleyebilirler.
Adli yardımdan arabuluculuk sürecinde de yararlanılabilmektedir. Adli yardıma ihtiyaç duyulması halinde, arabuluculuk bürosunun bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesinin kararıyla adli yardımdan yararlanabilir.
Arabulucu Seçimi Nasıl Yapılır?
Arabulucular, Adalet Bakanlığı Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın Arabulucular Sicili’ne kayıtlı olmak zorundadır. Arabulucu, bu liste üzerinden, arabuluculuk bürosu tarafından belirlenir. Tarafların listede yer alan bir arabulucu üzerinde anlaşmaları hâlinde bu arabulucu görevlendirilir.
Arabuluculuk Nasıl Sona Erer?
-Taraflara ulaşılamaması
-Taraflar katılmadığı için görüşme yapılamaması
-Anlaşmaya varılması
-Anlaşmaya varılamaması
hâllerinde arabuluculuk faaliyeti arabulucu tarafından sona erdirilir.
